Άρθρο του
Γεώργιου Στείρη
Επίκουρου καθηγητή Φιλοσοφίας
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η αισθητή παρουσία της Χρυσής Αυγής στα ελληνικά πολιτικά πράγματα έχει απασχολήσει τους τελευταίους μήνες την κοινή γνώμη τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, με ανάμεικτα αισθήματα. Η πλειοψηφία ανησυχεί, αλλά αρκετοί είναι εκείνοι που επιχαίρουν. Ο χαρακτηρισμός «χρυσαυγίτης» ακούγεται όλο και περισσότερο στην καθημερινότητά μας. Το ερώτημα είναι εάν αποδίδεται σωστά στα πρόσωπα που αποδίδεται.
Χρυσή Αυγή δεν αποτελεί κόμμα αστικού τύπου, ώστε να αποτελεί ευρύ χώρο υποδοχής ετερόκλητων ανθρώπων, αλλά μια παραστρατιωτικής υφής οργάνωση, με ό,τι αυτό θα έπρεπε λογικά να συνεπάγεται. Εντούτοις, στην ελληνική εκδοχή του πράγματος, βλέπουμε να στεγάζονται υπό τη σκέπη της μια πλειάδα Ελλήνων, οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικές αφετηρίες. Μια εύκολη εξήγηση, συχνά γραφόμενη και υποστηριζόμενη, είναι πως αποτελεί έκφραση διαμαρτυρίας των πολιτών προς το αστικό πολιτικό σύστημα και την πιεστική, έως τραγική, καθημερινότητα. Επειδή όλοι μας, εάν το θέλουμε, μπορούμε να έχουμε μνήμη, ας ανατρέξουμε στην εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών, ώστε να δούμε ότι αυτοί που στεγάζονται στη Χρυσή Αυγή δεν είναι κατ’ ανάγκη χρυσαυγίτες, αλλά άνθρωποι που ιδεολογικά ήταν ακροδεξιοί, χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει ή να τολμούν, τότε, να το παραδεχθούν ανοικτά και χωρίς αστερίσκους.
Οι υπάρχοντες ακροδεξιοί μετακόμισαν προς την Χρυσή Αυγή, δεν δημιουργήθηκαν στην πλειοψηφία τους σήμερα. Ο θείος Τάσος, ο μπάρμπα Γιώργης στη γειτονιά, ο Γιάννης ο φούρναρης και ο συμφοιτητής Μάνος αποτελούν κοινές, σε πολλούς μας, ιστορίες.
Ο θείος Τάσος ήταν ανδρεϊκός και ψήφιζε φανατικά το ΠΑΣΟΚ. Έδινε και χρήματα για το κόμμα όποτε παρίστατο ανάγκη. Με όρους του σήμερα, ανήκε στο πατριωτικό ΠΑΣΟΚ. Διέπετο από αντιαμερικανισμό και είχε πάθος με την υπεράσπιση των συνόρων από τους Τούρκους. Εκείνο όμως που τον απασχολούσε περισσότερο ήταν οι συνομωσίες των σιωνιστών που επιβουλεύονταν τον ελληνισμό. Διάβαζε φανατικά βιβλιογραφία σχετική με το θέμα και δεν δίσταζε να διατρανώνει την πεποίθησή του ότι «όλα τα κανονίζουν οι Εβραίοι». Συνεπώς, για τον θείο, δεν ήταν στραβά όλα όσα έκανε ο Χίτλερ. Παρεμπιπτόντως, και η ήττα του Χίτλερ στους Εβραίους αποδιδόταν. Πολλά χρόνια αργότερα ο θείος Τάσος είχε την ίδια ερμηνεία για τη διαμάχη Σημίτη – Χριστόδουλου σχετικά με την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Θα χαιρόταν, φαντάζομαι, που προσφάτως τον δικαίωσαν οι αποκαλύψεις της Δήμητρας Λιάνη και του Τράγκα…
Ο μπάρμπα Γιώργης ήταν γείτονας, ο οποίος ψήφιζε τη Νέα Δημοκρατία. Ένιωθε όμως ασφυκτικά μέσα στο κοστούμι της μεταπολίτευσης. Με παράπονο συνήθιζε να λέγει ότι στην πραγματικότητα ήταν βασιλικός και χουντικός, αλλά δεν είχε κομματικό φορέα να τον εκφράσει. Αφήστε που δεν έπρεπε να βγει ο Αντρέας. Θεωρούσε ότι κάθε ίχνος αλλαγής στην ελληνική κοινωνία αποτελεί σημάδι παρακμής. Μόνο η εμμονή στην ελληνική παράδοση θα μας σώσει. Όσο για την Κατοχή, δεν έπαυε να υποστηρίζει την προσφορά των ταγμάτων ασφαλείας στη σωτηρία του έθνους από τους «συμμορίτες και τον εβραιομασόνο Στάλιν».
Ο Γιάννης ο φούρναρης αυτοπροσδιοριζόταν ως ελληνόψυχος και ορθόδοξος χριστιανός. Δεν έπαυε να αραδιάζει λόγους που αιτιολογούν την ανωτερότητα των Ελλήνων έναντι όλων των υπολοίπων ανθρώπων επί Γης. Ακόμα και το ελληνικό ψωμί ή οι ελληνικές ντομάτες είναι νοστιμότερες από τα αντίστοιχα αγαθά που παράγονται αλλού. Βέβαια, παρόμοια έγραφε στα editorials του και ο πολύς Πέτρος Κωστόπουλος στις ημέρες δόξας του ΚΛΙΚ και του Nitro. Ο Γιάννης ο φούρναρης δεν ανεχόταν την παρουσία ξένων στην Ελλάδα, ειδικά από χώρες οικονομικά ασθενέστερες, και απαιτούσε από την καφετέρια της γειτονιάς να μην σερβίρει Αλβανούς, αν ήθελαν να τον έχουν πελάτη. Μέχρι το 1981 ψήφιζε Ζίγδη και μετά ένιωθε εκκρεμής. Συγκαταλεγόταν στους θαυμαστές του Νεοκλή Σαρρή.
Όταν πια είχα συνειδητοποιηθεί, στο δρόμο μου βρέθηκε ένας βιβλιοφάγος συμφοιτητής, με εξαιρετικές επιδόσεις στα μαθήματα. Ο Μάνος ήταν από «δημοκρατική», όπως κόμπαζε, οικογένεια. Διάβαζε καθημερινά Αυριανή και Δημοκρατικό Λόγο. Κάθε Σαββατοκύριακο ξεκοκάλιζε τον Ελεύθερο Κόσμο και τον Στόχο. Κατά τον Μάνο, ό,τι βλέπαμε γύρω μας δεν ίσχυε. Όλα εξυφαίνονταν στο παρασκήνιο. Η ελλαδική διανόηση ήταν εξωνημένη στο σύνολό της και είχε σκοπό την καταστροφή του ελληνισμού. Μόνο κάποιες φωνές αδέσμευτες, όπως του πατριάρχη Πλεύρη και του Γεωργαλά, έσπαζαν τη συνομωσία της σιωπής. Φαντάζομαι ότι αργότερα θα ήταν φανατικός τηλεθεατής των εκπομπών του Χαρδαβέλα για τη μυστική τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων.
Όλοι οι προαναφερθέντες ανθρωπολογικοί τύποι, και πολλοί άλλοι παρόμοιοι, ευδοκίμησαν στην ελλαδική επικράτεια σε εποχές που η Χρυσή Αυγή διέθετε ασήμαντη εκλογική επιρροή. Αν κάποιος μελετήσει τα γνωρίσματα του πρωτοφασίστα, σύμφωνα με τον Umberto Eco, δεν θα δυσκολευτεί να τους ταυτίσει. Μέχρι πρόσφατα όλοι αυτοί δεν επέλεγαν να διανύσουν την απόσταση που τους χώριζε από την κάθε Χρυσή Αυγή. Βασικός λόγος ήταν ο κοινωνικός έλεγχος. Μην ξεχνάμε ότι μεγαλοσχήμων παράγοντας της Νέας Δημοκρατίας είχε δικαιολογήσει τη συμμετοχή του σε αριστερές οργανώσεις τη δεκαετία του ’70 με το επιχείρημα ότι αν τότε δεν ήσουν αριστερός δεν σε καλούσαν σε πάρτυ, ούτε «έβγαζες γκόμενα». Υπήρχε δηλαδή ένα ιστορικό – κοινωνικό τείχος απέναντι στην άκρα δεξιά. Προοδευτικά, πριν από την οικονομική κρίση, το τείχος ράγισε. Ο ΛΑΟΣ, εκμεταλλευόμενος τη συγκυρία και τη στροφή Καραμανλή στο μεσαίο χώρο, βρήκε την αφορμή να απενοχοποιήσει, με ευφυή τρόπο, στη συνείδηση πολλών τον χώρο της άκρας δεξιάς. Το κόμμα αυτό δημιούργησε μια ομάδα τηλεοπτικών – πολιτικών αστέρων, οι οποίοι επιβλήθηκαν στην κοινή γνώμη και αναβαπτίστηκαν στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Οι ύμνοι στη δικτατορία του Μεταξά, για παράδειγμα, στην τελευταία δεκαετία έγιναν περίπου αποδεκτοί ή πάντως δεν κινητοποιούν και πολλές αντιδράσεις, χάρις στις άοκνες προσπάθειες καθεστωτικών, πια, πολιτικών.
Όταν τα προβλήματα οξύνθηκαν και ενέσκηψε η κρίση, η κατάσταση έβη επί τα χείρω. Μεγάλο μέρος των πολιτών δεν είχε πια λόγους να κρύψει την αποστροφή του προς την αστική δημοκρατία, με τον ίδιο περήφανο τρόπο που το καυχώνται επί δεκαετίες αρκετοί από τους κομμουνιστές. Η ακρότητα, λεκτική και συμπεριφορική, έγινε μέρος της καθημερινότητας, ιδίως με το περιβόητο κίνημα των Αγανακτισμένων. Ο ακροδεξιός βρήκε ένα φορέα που θα του επέτρεπε να δείξει αυτό που είναι, αλλά φοβόταν να το εκφράσει. Το ιστορικό δυστύχημα είναι ότι ο φορέας αυτός συνέβη να είναι μια παραστρατιωτική οργάνωση, τις αρχές της οποίας οι περισσότεροι «χρυσαυγίτες» δεν γνωρίζουν και ίσως και να μην ασπάζονται. Δεν είναι τυχαία η επαμφοτερίζουσα στάση της Χρυσής Αυγής ως προς τα θέματα θρησκείας, αφού προσπαθεί να εγκολπωθεί ταυτόχρονα παγανιστές και υπερορθόδοξους, οι οποίοι βρίσουν κοινή συνισταμένη στην ελληνολατρεία.
Η Ελλάδα είχε και έχει πρόβλημα, σοβαρό μάλιστα, ακροδεξιάς. Το ότι δεν το παραδεχόμασταν έως προσφάτως είναι άλλο θέμα. Οι ακροδεξιοί στην Ελλάδα δεν είναι στην πλειοψηφία τους χρυσαυγίτες, αλλά στη δεδομένη ιστορική συγκυρία υποστηρίζουν ή ψηφίζουν τη Χρυσή Αυγή, κινούμενοι από το θυμικό και όχι από γνώση ή αποδοχή των αρχών της. Επειδή ορισμένοι θεωρούν σώφρονα τακτική την σιωπή, θα υποστήριζα ότι όσο πιο φανερές γίνουν οι αρχές της Χρυσής Αυγής, τόσο μεγαλύτερο πρόβλημα θα δημιουργηθεί στην οργάνωση αυτή. Η Ελλάδα δεν θα πάψει να έχει ακροδεξιούς, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον, ας είμαστε ρεαλιστές. Έχει όμως πολύ μεγάλη σημασία για τη σταθερότητα του πολιτεύματος και της χώρας ποιος είναι ο φορέας έκφρασής τους.
Οι υπάρχοντες ακροδεξιοί μετακόμισαν προς την Χρυσή Αυγή, δεν δημιουργήθηκαν στην πλειοψηφία τους σήμερα. Ο θείος Τάσος, ο μπάρμπα Γιώργης στη γειτονιά, ο Γιάννης ο φούρναρης και ο συμφοιτητής Μάνος αποτελούν κοινές, σε πολλούς μας, ιστορίες.
Ο θείος Τάσος ήταν ανδρεϊκός και ψήφιζε φανατικά το ΠΑΣΟΚ. Έδινε και χρήματα για το κόμμα όποτε παρίστατο ανάγκη. Με όρους του σήμερα, ανήκε στο πατριωτικό ΠΑΣΟΚ. Διέπετο από αντιαμερικανισμό και είχε πάθος με την υπεράσπιση των συνόρων από τους Τούρκους. Εκείνο όμως που τον απασχολούσε περισσότερο ήταν οι συνομωσίες των σιωνιστών που επιβουλεύονταν τον ελληνισμό. Διάβαζε φανατικά βιβλιογραφία σχετική με το θέμα και δεν δίσταζε να διατρανώνει την πεποίθησή του ότι «όλα τα κανονίζουν οι Εβραίοι». Συνεπώς, για τον θείο, δεν ήταν στραβά όλα όσα έκανε ο Χίτλερ. Παρεμπιπτόντως, και η ήττα του Χίτλερ στους Εβραίους αποδιδόταν. Πολλά χρόνια αργότερα ο θείος Τάσος είχε την ίδια ερμηνεία για τη διαμάχη Σημίτη – Χριστόδουλου σχετικά με την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Θα χαιρόταν, φαντάζομαι, που προσφάτως τον δικαίωσαν οι αποκαλύψεις της Δήμητρας Λιάνη και του Τράγκα…
Ο μπάρμπα Γιώργης ήταν γείτονας, ο οποίος ψήφιζε τη Νέα Δημοκρατία. Ένιωθε όμως ασφυκτικά μέσα στο κοστούμι της μεταπολίτευσης. Με παράπονο συνήθιζε να λέγει ότι στην πραγματικότητα ήταν βασιλικός και χουντικός, αλλά δεν είχε κομματικό φορέα να τον εκφράσει. Αφήστε που δεν έπρεπε να βγει ο Αντρέας. Θεωρούσε ότι κάθε ίχνος αλλαγής στην ελληνική κοινωνία αποτελεί σημάδι παρακμής. Μόνο η εμμονή στην ελληνική παράδοση θα μας σώσει. Όσο για την Κατοχή, δεν έπαυε να υποστηρίζει την προσφορά των ταγμάτων ασφαλείας στη σωτηρία του έθνους από τους «συμμορίτες και τον εβραιομασόνο Στάλιν».
Ο Γιάννης ο φούρναρης αυτοπροσδιοριζόταν ως ελληνόψυχος και ορθόδοξος χριστιανός. Δεν έπαυε να αραδιάζει λόγους που αιτιολογούν την ανωτερότητα των Ελλήνων έναντι όλων των υπολοίπων ανθρώπων επί Γης. Ακόμα και το ελληνικό ψωμί ή οι ελληνικές ντομάτες είναι νοστιμότερες από τα αντίστοιχα αγαθά που παράγονται αλλού. Βέβαια, παρόμοια έγραφε στα editorials του και ο πολύς Πέτρος Κωστόπουλος στις ημέρες δόξας του ΚΛΙΚ και του Nitro. Ο Γιάννης ο φούρναρης δεν ανεχόταν την παρουσία ξένων στην Ελλάδα, ειδικά από χώρες οικονομικά ασθενέστερες, και απαιτούσε από την καφετέρια της γειτονιάς να μην σερβίρει Αλβανούς, αν ήθελαν να τον έχουν πελάτη. Μέχρι το 1981 ψήφιζε Ζίγδη και μετά ένιωθε εκκρεμής. Συγκαταλεγόταν στους θαυμαστές του Νεοκλή Σαρρή.
Όταν πια είχα συνειδητοποιηθεί, στο δρόμο μου βρέθηκε ένας βιβλιοφάγος συμφοιτητής, με εξαιρετικές επιδόσεις στα μαθήματα. Ο Μάνος ήταν από «δημοκρατική», όπως κόμπαζε, οικογένεια. Διάβαζε καθημερινά Αυριανή και Δημοκρατικό Λόγο. Κάθε Σαββατοκύριακο ξεκοκάλιζε τον Ελεύθερο Κόσμο και τον Στόχο. Κατά τον Μάνο, ό,τι βλέπαμε γύρω μας δεν ίσχυε. Όλα εξυφαίνονταν στο παρασκήνιο. Η ελλαδική διανόηση ήταν εξωνημένη στο σύνολό της και είχε σκοπό την καταστροφή του ελληνισμού. Μόνο κάποιες φωνές αδέσμευτες, όπως του πατριάρχη Πλεύρη και του Γεωργαλά, έσπαζαν τη συνομωσία της σιωπής. Φαντάζομαι ότι αργότερα θα ήταν φανατικός τηλεθεατής των εκπομπών του Χαρδαβέλα για τη μυστική τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων.
Όλοι οι προαναφερθέντες ανθρωπολογικοί τύποι, και πολλοί άλλοι παρόμοιοι, ευδοκίμησαν στην ελλαδική επικράτεια σε εποχές που η Χρυσή Αυγή διέθετε ασήμαντη εκλογική επιρροή. Αν κάποιος μελετήσει τα γνωρίσματα του πρωτοφασίστα, σύμφωνα με τον Umberto Eco, δεν θα δυσκολευτεί να τους ταυτίσει. Μέχρι πρόσφατα όλοι αυτοί δεν επέλεγαν να διανύσουν την απόσταση που τους χώριζε από την κάθε Χρυσή Αυγή. Βασικός λόγος ήταν ο κοινωνικός έλεγχος. Μην ξεχνάμε ότι μεγαλοσχήμων παράγοντας της Νέας Δημοκρατίας είχε δικαιολογήσει τη συμμετοχή του σε αριστερές οργανώσεις τη δεκαετία του ’70 με το επιχείρημα ότι αν τότε δεν ήσουν αριστερός δεν σε καλούσαν σε πάρτυ, ούτε «έβγαζες γκόμενα». Υπήρχε δηλαδή ένα ιστορικό – κοινωνικό τείχος απέναντι στην άκρα δεξιά. Προοδευτικά, πριν από την οικονομική κρίση, το τείχος ράγισε. Ο ΛΑΟΣ, εκμεταλλευόμενος τη συγκυρία και τη στροφή Καραμανλή στο μεσαίο χώρο, βρήκε την αφορμή να απενοχοποιήσει, με ευφυή τρόπο, στη συνείδηση πολλών τον χώρο της άκρας δεξιάς. Το κόμμα αυτό δημιούργησε μια ομάδα τηλεοπτικών – πολιτικών αστέρων, οι οποίοι επιβλήθηκαν στην κοινή γνώμη και αναβαπτίστηκαν στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Οι ύμνοι στη δικτατορία του Μεταξά, για παράδειγμα, στην τελευταία δεκαετία έγιναν περίπου αποδεκτοί ή πάντως δεν κινητοποιούν και πολλές αντιδράσεις, χάρις στις άοκνες προσπάθειες καθεστωτικών, πια, πολιτικών.
Όταν τα προβλήματα οξύνθηκαν και ενέσκηψε η κρίση, η κατάσταση έβη επί τα χείρω. Μεγάλο μέρος των πολιτών δεν είχε πια λόγους να κρύψει την αποστροφή του προς την αστική δημοκρατία, με τον ίδιο περήφανο τρόπο που το καυχώνται επί δεκαετίες αρκετοί από τους κομμουνιστές. Η ακρότητα, λεκτική και συμπεριφορική, έγινε μέρος της καθημερινότητας, ιδίως με το περιβόητο κίνημα των Αγανακτισμένων. Ο ακροδεξιός βρήκε ένα φορέα που θα του επέτρεπε να δείξει αυτό που είναι, αλλά φοβόταν να το εκφράσει. Το ιστορικό δυστύχημα είναι ότι ο φορέας αυτός συνέβη να είναι μια παραστρατιωτική οργάνωση, τις αρχές της οποίας οι περισσότεροι «χρυσαυγίτες» δεν γνωρίζουν και ίσως και να μην ασπάζονται. Δεν είναι τυχαία η επαμφοτερίζουσα στάση της Χρυσής Αυγής ως προς τα θέματα θρησκείας, αφού προσπαθεί να εγκολπωθεί ταυτόχρονα παγανιστές και υπερορθόδοξους, οι οποίοι βρίσουν κοινή συνισταμένη στην ελληνολατρεία.
Η Ελλάδα είχε και έχει πρόβλημα, σοβαρό μάλιστα, ακροδεξιάς. Το ότι δεν το παραδεχόμασταν έως προσφάτως είναι άλλο θέμα. Οι ακροδεξιοί στην Ελλάδα δεν είναι στην πλειοψηφία τους χρυσαυγίτες, αλλά στη δεδομένη ιστορική συγκυρία υποστηρίζουν ή ψηφίζουν τη Χρυσή Αυγή, κινούμενοι από το θυμικό και όχι από γνώση ή αποδοχή των αρχών της. Επειδή ορισμένοι θεωρούν σώφρονα τακτική την σιωπή, θα υποστήριζα ότι όσο πιο φανερές γίνουν οι αρχές της Χρυσής Αυγής, τόσο μεγαλύτερο πρόβλημα θα δημιουργηθεί στην οργάνωση αυτή. Η Ελλάδα δεν θα πάψει να έχει ακροδεξιούς, τουλάχιστον στο ορατό μέλλον, ας είμαστε ρεαλιστές. Έχει όμως πολύ μεγάλη σημασία για τη σταθερότητα του πολιτεύματος και της χώρας ποιος είναι ο φορέας έκφρασής τους.
