του Μορφωτικού & Εκπολιτιστικού
Συλλόγου Στεφανίου Κορινθίας
Το Δ.Σ. του Μορφωτικού & Εκπολιτιστικού Συλλόγου Στεφανίου Κορινθίας χαιρετίζει την ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κορινθίων τις 29.01.2013, να αγοράσει τις εγκαταστάσεις του Αστεροσκοπείου Στεφανίου Κορινθίας που ήταν ιδιοκτησία του αείμνηστου καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Λυσίμαχου Ν. Μαυρίδη, οδηγώντας έτσι τη «διαστημική οδύσσεια» ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της πολιτιστικής και επιστημονικής κληρονομιάς της Κορινθίας προς αίσιο τέλος. Η τοπική κοινωνία δέχτηκε την απόφαση αυτή με μεγάλη συγκίνηση και χαρά.
Η απόφαση αυτή έρχεται τέσσερα χρόνια μετά τη μέχρι νεοτέρας διακοπή της ερευνητικής λειτουργίας του αστεροσκοπείου, εξαιτίας του ιδιαίτερου λειτουργικού καθεστώτος που επικρατούσε επί πολλά χρόνια στο χώρο του. Είχε προηγηθεί η άμεση παρέμβαση του τέως Δήμου Τενέας επί Δημαρχείας κ. Χρήστου Χασικίδη σε συνεργασία με το Δ.Σ. του Μορφωτικού & Εκπολιτιστικού Συλλόγου Στεφανίου Κορινθίας και επετεύχθη τόσο η παραμονή του τηλεσκοπίου των 30 ιντσών στο Στεφάνι Κορινθίας όσο και η συμφωνία συνεργασίας μεταξύ του τέως Δήμου Τενέας και του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου της Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία ενός χώρου συνεύρεσης ερευνητών και ερασιτεχνών αστρονόμων και ενός κέντρου διάδοσης της επιστήμης της Αστρονομίας αλλά και η συμφωνία αγοράς των εγκαταστάσεων του αστεροσκοπείου με τον ιδιοκτήτη Λυσίμαχου Μαυρίδη. Το ποσό της αγοράς ορίστηκε τότε από ορκωτούς ελεγκτές στο ποσό των 130.000 Ευρώ.
Ωστόσο η εφαρμογή του σχεδίου «Καλλικράτη» το 2010 πάγωσε τη διαδικασία αγοράς . Αν και το Αστεροσκοπείο εντάχτηκε ευθύς εξαρχής ως έργο πρώτης προτεραιότητας από τον συνδυασμό του νυν Δημάρχου Κορινθίων κ. Αλέξανδρου Πνευματικού και έτυχε ευρύτερης αποδοχής και ανάμεσα στην αντιπολίτευση, η οικονομική κρίση και ο αιφνίδιος θάνατος του αείμνηστου Λυσίμαχου Μαυρίδη το 2011 λειτούργησαν και πάλι ανασταλτικά. Τελικά όμως, επετεύχθη συμφωνία μεταξύ του Δημάρχου και του κληρονόμου του Λυσίμαχου Μαυρίδη, του αναπληρωτή καθηγητή Ευφυών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων Νικόλαου Μαυρίδη, και το ποσό της αγοράς έκλεισε στα 95.000 Ευρώ.
Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να αναφερθούμε στην ιστορία του Αστεροσκοπείου Στεφανίου, η οποία είναι σε πολλούς άγνωστη:
Το Αστεροσκοπείο Στεφανίου είναι το πρώτο σύγχρονο αστεροσκοπείο της Ελλάδας. Το 1964 μια ομάδα Ολλανδών αστρονόμων επισκέφτηκε την Ελλάδα, αναζητώντας την κατάλληλη περιοχή για την εγκατάσταση ενός δικού της τηλεσκοπίου. Την εποχή εκείνη, ο κόσμος βρισκόταν στον πυρετό της κούρσας του διαστήματος και η Ελλάδα είχε δεχτεί πολλές αιτήσεις από ιδρύματα της Δυτικής Ευρώπης για τη λειτουργία δικών τους αστροφυσικών παρατηρητηρίων. Οι Ολλανδοί συνοδεύτηκαν από τον Έλληνα ομόλογό τους Λυσίμαχο Μαυρίδη του Α.Π.Θ. και επέλεξαν από την περιοχή της Αργολιδοκορινθίας -που είχε τις καλύτερες προδιαγραφές από ολόκληρη την ηπειρώτικη Ελλάδα- το Στεφάνι και συγκεκριμένα την κορυφή της Ψηλής Ράχης.
Ενώ οι Ολλανδοί εξέταζαν το θέμα πίσω στην πατρίδα τους, συνηγόρησαν με την Επιστημονική Επιτροπή του ΝΑΤΟ στην έγκριση οικονομικής ενίσχυσης ύψος 14.000 $ για ένα από κοινού ερευνητικό πρόγραμμα με αντικείμενο τη φωτοηλεκτρική φωτομετρία αστέρων μεταγενέστερων φασματικών τύπων των αστρονόμων κ. Heinz Neckel του Αστεροσκοπείου του Αμβούργου και Λ. Μαυρίδη του ΑΠΘ. Το πρόγραμμα προέβλεπε την μεταφορά από το Αμβούργο και την λειτουργία στην Ελλάδα ενός κατοπτρικού τηλεσκοπίου. Όμως τα χρονικά περιθώρια ήταν στενά και δεν επέτρεπαν την απαλλοτρίωση μιας έκτασης για λογαριασμό του Α.Π.Θ. Έτσι, ο Λ. Μαυρίδης αποφάσισε να προχωρήσει με δικά του χρήματα στην αγορά γης στο λόφο της Δραγατούρας στο Στεφάνι Κορινθίας, ζητώντας και τη συνδρομή του τότε προέδρου του χωριού, Παναγιώτη Γ. Μπαλάφα, ο οποίος έκανε έρανο στο χωριό και οι κάτοικοι έδωσαν ότι είχαν και δεν είχαν για να μην φύγει το αστεροσκοπείο σε άλλη περιοχή. Έτσι ιδρύθηκε το Αστεροσκοπείο Στεφανίου που θα γινόταν στη συνέχεια γνωστό στο διεθνή επιστημονικό κόσμο με το όνομα «Stephanion Observatory».
Τα σχέδια των υποδομών του αστεροσκοπείου πήραν την τελική τους μορφή όταν, το Μάρτιο του 1966, μια αποστολή του Γαλλικού Κέντρου Διαστημικών Ερευνών (CNES) αποφάσισε να εγκαταστήσει στο Στεφάνι ένα κινητό σταθμό παρακολούθησης τεχνητών δορυφόρων. Η Γαλλία μόλις είχε κατακτήσει το διάστημα μετά τις ΗΠΑ και την Σοβιετική Ένωση, έχοντας θέσει σε τροχιά τους πρώτους τεχνητούς δορυφόρους της. Άλλοι δύο θα εκτοξεύονταν από την βάση του Hammaguir της Αλγερίας τον Φεβρουάριο του 1967 και, προκειμένου να καταστεί πιο ακριβής η παρακολούθηση των δορυφόρων που προορίζονταν κυρίως για γεωδαιτικές μετρήσεις, ήταν αναγκαία η λειτουργία ενός τρίτου σταθμού στην ανατολική Μεσόγειο, εκτός των δύο σταθμών που λειτουργούσαν ήδη στην Αλγερία και στο Observatoire de Haute-Provence της Γαλλίας. Ο σταθμός στο Στεφάνι άρχισε να λειτουργεί τον Οκτώβριο του 1966, πριν ακόμα εγκατασταθεί το τηλεσκόπιο των Γερμανών τον Ιανουάριο του 1967. Περιελάμβανε ένα σύστημα Doppler (ραδιοκύματα) για τον προσδιορισμό της ακτινικής ταχύτητας των δορυφόρων και για τον προσδιορισμό της απόστασης των δορυφόρων ένα σύστημα που εξέπεμπε δέσμες ακτινών Laser προς τους δορυφόρους με την βοήθεια ενός τηλεσκοπίου.
Για τις ανάγκες στέγασης των Γάλλων και Γερμανών είχαν κατασκευαστεί τρία οικήματα, τόσο για τα τηλεσκόπια και το σύστημα Laser, όσο και για την διαβίωση των πολυάριθμων παρατηρητών. Ένας 4ος οικίσκος κατασκευάσθηκε για τη στέγαση του ολλανδικού τηλεσκοπίου van Straaten του Αστεροσκοπείου της Ουτρέχτης, που εγκαταστάθηκε τελικά στο Στεφάνι, τον Ιούλιο του 1967, αποτελώντας το κύριο ερευνητικό όργανο του Netherlands Southern Observing Station (NESOS) έως το φθινόπωρο του 1973. Την εποχή εκείνη πέρασαν από το Στεφάνι πολλοί ανερχόμενοι επιστήμονες που θα αναδεικνύονταν στη συνέχεια σε αστρονόμους παγκοσμίου κύρους όπως ο Ολλανδός Jan van Paradijs, ερευνητής της NASA και ένας από τους κορυφαίους αστροφυσικούς στον κόσμο.
Το αστεροσκοπείο λειτούργησε ευεργετικά για το χωριό και την ευρύτερη περιοχή. Επίσπευσε την ηλεκτροδότηση των γύρω χωριών καθώς και την ασφαλτόστρωση του δρόμου που συνδέει το Χιλιομόδι με την Κλένια, το Αγιονόρι και το Στεφάνι. Ειδικά τα πρώτα χρόνια, το Αστεροσκοπείο απασχολούσε ως μάγειρες, οδηγούς, κηπουρούς και καμαριέρες αρκετούς κατοίκους του χωριού.
Εν τω μεταξύ τα σχέδια για την κατασκευή αστεροσκοπείου στην Ψηλή Ράχη και τη λειτουργία ελληνικού τηλεσκοπίου δεν είχαν εγκαταλειφθεί από το Α.Π.Θ. Είχαν γίνει όλες οι απαραίτητες μελέτες, όμως το κόστος της κατασκευής δρόμου πρόσβασης στη κορυφή φαίνεται πως λειτούργησε τελικά ανασταλτικά. Έτσι, το πρώτο σύγχρονο τηλεσκόπιο της Ελλάδας και ένα από τα μεγαλύτερα της εποχής του στην Ευρώπη, το κατοπτρικό τηλεσκόπιο των 30 ιντσών, εγκαταστάθηκε στις 25.06.1971 στον οικίσκο που είχε φιλοξενήσει το γερμανικό τηλεσκόπιο ως το Σεπτέμβρη του 1970, χαράζοντας μια νέα πορεία για το Αστεροσκοπείο Στεφανίου και την ελληνική αστρονομία γενικότερα.
Η ερευνητική δραστηριότητά του, επέβαλε το Αστεροσκοπείο Στεφανίου στους διεθνείς αστρονομικούς κύκλους ως ένα ίδρυμα αστροφυσικών παρατηρήσεων υψηλού επιπέδου και ανέδειξε το τηλεσκόπιο σε ένα από τα πιο σημαντικά ερευνητικά όργανα της Ευρώπης. Από το 1980 και χάρη στην καθοδήγηση των καθηγητών του Α.Π.Θ. Γιάννη Χ. Σειραδάκη και Σταύρου Αυγολούπη που διαμόρφωσαν κατάλληλο σχήμα και πρόγραμμα παρατηρήσεων, το τηλεσκόπιο έγινε περιζήτητο για την διεξαγωγή διεθνών προγραμμάτων ταυτόχρονων παρατηρήσεων μεταβλητών αστέρων κατά την διάρκεια των οποίων γίνονται συντονισμένες παρατηρήσεις με την βοήθεια οπτικών τηλεσκοπίων, ραδιοτηλεσκοπίων και αστρονομικών δορυφόρων διαφόρων χωρών.
Το 1989 το τηλεσκόπιο του Στεφανίου ανίχνευσε μια ιδιαίτερης σημασίας δραστηριότητα στους αστέρες τύπου RS Canum Venaticorum. Αυτή η επιστημονική και ερευνητική πρωτιά αλλά και το εξαιρετικά πλούσιο και ομοιογενές παρατηρησιακό υλικό που συγκεντρώθηκε στα χρόνια της λειτουργίας του τηλεσκοπίου, το ανέδειξαν ως το κορυφαίο τηλεσκόπιο του κόσμου σε παρατηρήσεις αστέρων εκλάμψεων. Με το τηλεσκόπιο εργάστηκαν αστρονόμοι των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης, Αθηνών, Ιωαννίνων και Θράκης και πραγματοποιηθήκαν πάνω από 100 δημοσιεύσεις σε διεθνή έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Στο Στεφάνι πραγματοποιήθηκαν επίσης δύο διεθνείς επιστημονικές συναντήσεις.
Από το 1985 το Αστεροσκοπείο αποτέλεσε χάρη στον Κορίνθιο καθηγητή μαθηματικών Λυκείου κ. Νίκο Δασκαλόπουλο, σημείο αναφοράς για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Κορινθίας στο μάθημα επιλογής την Αστρονομία με αποτέλεσμα τη δραστηριοποίηση ερασιτεχνών αστρονόμων σε τοπικό επίπεδο. Ο Σύλλογος μας διοργάνωσε επί πολλά χρόνια αστρονομικές διαλέξεις και βραδιές παρατήρησης σε συνεργασία πάντα με καθηγητές διάφορων πανεπιστημιακών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, με μεγάλη απήχηση στο κοινό της ευρύτερης περιοχής.
Όπως αναφέραμε ήδη παραπάνω, η ιδιαιτερότητα του λειτουργικού καθεστώτος μεταξύ του ΑΠΘ και του ιδιοκτήτη της εγκατάστασης, οδήγησε αναπόφευκτα σε αδιέξοδο. Όμως το Αστεροσκοπείο Στεφανίου και η ερευνητική λειτουργία του αποτελούν μετά μισό αιώνα αναπόσπαστο κομμάτι της νεότερης ιστορίας του τόπου και ως εκ τούτου πρέπει να διατηρηθούν για τις επόμενες γενιές.
Η πρόταση αξιοποίησης του Αστεροσκοπείου Στεφανίου που συντάχτηκε από ομάδα εισήγησης - η οποία απαρτίζεται εκτός από μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου μας και ερασιτέχνες αστρονόμους της περιοχής και από τον καθηγητή Αστρονομίας του ΑΠΘ, κ. Ιωάννη Χ. Σειραδάκη, τον Ολλανδό διδάκτωρ Εφαρμοσμένης Φυσικής με ειδίκευση στην Αστρονομία και κάτοικο Κλένιας, κ. Peter van der Wal, τον Αντιδήμαρχο κ. Χρήστο Χασικίδη και τον καθηγητή μαθηματικών Λυκείου κ. Νίκο Δασκαλόπουλο- περιλαμβάνει 3 κύρια σκέλη:
- Κέντρο έρευνας & διάδοσης της επιστήμης της Αστρονομίας και των Φυσικών επιστήμων γενικότερα που θα λειτουργήσει προς όφελος της κοινωνίας και θα συμβάλλει στην προαγωγή της εκπαίδευσης και της γνώσης
- Αστρονομικός σταθμός που θα συνεχίσει να λειτουργήσει ως ερευνητική υποδομή του ΑΠΘ και άλλων πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων, παρέχοντας στους επισκέπτες ερευνητές σύγχρονες υποδομές, ανέσεις και διευκολύνσεις
- Έδρα Ελλήνων και ξένων ερασιτεχνών αστρονόμων που θα μπορούν να εκμεταλλευτούν τις εγκαταστάσεις για διεξαγωγή δικών τους αστροφυσικών παρατηρήσεων
Η αξιοποίηση των υπαρχόντων εγκαταστάσεων προϋποθέτει την πραγματοποίηση εργασιών ανακαίνισης. Ο Σύλλογος μας δεσμεύεται ότι θα μεριμνήσει σε συνεργασία με τους αρμόδιους του Δήμου Κορινθίων και τους ειδικούς του ΑΠΘ για την βέλτιστη και οικονομικά αποδοτικότερη διεκπεραίωση των εργασιών αυτών προκειμένου το Αστεροσκοπείο Στεφανίου να αναδεχτεί σε ζωντανή και όχι μόνο μουσειακή παρακαταθήκη πολιτισμού και επιστήμης για τον τόπο.
Με εκτίμηση,
Αντώνης Ι. Παπαντωνίου Patricia van der Wal
Πρόεδρος Γ. Γραμματέας
Μορφωτικός & Εκπολιτιστικός Σύλλογος Στεφανίου Κορινθίας
Στεφάνι Κορινθίας
www.stephanion.gr
e-mail: cultural_association@stephanion.gr
τηλ. Επικοινωνίας: 27410-25806, 696373550370
